Matou a ciencia á filosofía?

Non tan morta

Por Javier Sampedro

Eu, señor, son un científico raro. Sei que meterse cos filósofos é unha das afeccións favoritas dos científicos. Francis Crick, codescubridor da dobre hélice do ADN, aseguraba con característica mala uva que o único filósofo da historia que había ter éxito era Albert Einstein. O genetista e premio Nobel Xaques Monod dedicou un libro enteiro, O azar e a necesidade,a rirse dos filósofos marxistas, e o cosmólogo Stephen Hawking declarou con gran aparello eléctrico que a filosofía morreu, o que deixou de pedra aos filósofos e seguramente aos mortos. Pero fíxense en que todos eses dardos venenosos non son expresións científicas, senón filosóficas, e que xa que logo se autorrefutan como unha paradoja de Epiménides (xa lles dixen que eu era un científico raro).

Que quere dicir Hawking con iso de que a filosofía morreu? Quere dicir que as cuestións fundamentais sobre a natureza do universo non poden responderse sen os datos masivos que emergen dos aceleradores de partículas e os telescopios xigantes. Quere dicir que a pregunta ¿por que estamos aquí? queda fóra do alcance do pensamento puro. Quere dicir que o progreso do coñecemento é escravo dos datos, que a súa única servidume é a realidade, que cando unha teoría falla a culpa é do pensador, nunca da natureza. Un físico teórico sabe mellor que ninguén que, pese a que a ciencia é só unha, hai dúas formas de facela: xeneralizando a partir dos datos e pedindo datos a partir das ecuaciones. Einstein traballou da segunda forma, pensando de arriba abaixo. Pero ese motor filosófico tamén lle conduciu aos seus grandes erros, como a negación das aplastantes evidencias da física cuántica co argumento de que "Deus non xoga os dados". Como lle respondeu Niels Böhr: "Non digas a Deus o que debe facer".

A ciencia non matará á filosofía: só á mala filosofía.


Por Adela Cortina

A filosofía é un saber que se ocupou secularmente de cuestións radicais, cuxas respostas atopar situadas máis aló do ámbito da experimentación científica. O sentido da vida e da morte, a estrutura da realidade, por que falamos de igualdade entre os seres humanos cando biológicamente somos diferentes, que razóns existen para defender dereitos humanos, como é posible a liberdade, en que consiste unha vida feliz, si é un deber moral respectar a outros aínda que diso non se siga ningunha ganancia individual ou grupal, que é o xusto e non só o conveniente. Os seus instrumentos son a reflexión e o diálogo ben argumentado, que abre o camiño cara a ese uso público da razón na vida política, sen o que non hai cidadanía plena nin auténtica democracia. O exercicio da crítica fronte ao fundamentalismo e ao dogmatismo é o seu aliado.

Nas súas épocas de maior esplendor a filosofía traballou de xeito conxunto coas ciencias máis relevantes, e foi a fecundación mutua de filosofía e ciencias a que logrou un mellor saber. Porque a filosofía que ignora os avances científicos pérdese en especulacións baleiras; as ciencias que ignoran o marco filosófico perden sentido e fundamento.

Hoxe en día son especialmente as éticas aplicadas á política, a economía, o desenvolvemento, a vida ameazada e tantos outros ámbitos as que mostraron que o imperialismo dun só saber, sexa o que for, é estéril, que a cooperación segue sendo a opción máis fecunda. Haberá que manter, pois, o ensino da ética e da filosofía na ISO e no bachillerato, non vaia a ser que, ao final, científicos como Hawking ou Dawkins acaben dándolle a razón á LOMCE.

Artigo publicado por Javier Sampedro e Adela Cortina en: www.elpais.com