jueves, 18 de febrero de 2016

A Filosofía da Ciencia como Inspiración da Teoría Antropológica

Como Ernst Mach, George Orwell, ou os positivistas lóxicos, Horton pensa que a ciencia caracterízase polos seus métodos e non polos seus contidos. Aínda que a ciencia sexa unha institución que ofrece certos produtos, entre eles as teorías, que son socialmente valiosos porque interveñen na obtención de adiantos tecnolóxicos, o realmente esencial da ciencia é o seu método crítico e experimental.
Cando estuda o pensamento tradicional africano, polo tanto, busca as semellanzas e as diferenzas coa ciencia, non nos contidos senón nos aspectos metodológicos. O cal lévalle a buscar un marco conceptual fose da antropología, e atópao na filosofía da ciencia.
O papel principal das cosmologías africanas é, segundo Horton, o mesmo que o da ciencia: explicar. E explicar consiste en atopar unidade, simplicidad, orde e regularidad baixo a diversidad, complejidad, desorde e anomalías aparentes dos fenómenos. A objeción evidente de que tales cosmologías conteñen multitude de entidades persoais caprichosas respóndea sinalando que esas multitudes adoitan agruparse en moi poucas clases e que, lonxe de ser caprichosos, os deuses, heroes, antepasados, etc., teñen funcións específicas que cumpren de xeito máis ou menos predecible.

Unha vez que a esas entidades recoñéceselles o seu papel explicativo, pódense disipar algunhas das perplejidades que viña intentar solucionar a lei de participación de Lévy-Bruhl, que recordemos que viña dicir que nas representacións colectivas da mentalidad primitiva, os obxectos, os seres, ou os fenómenos poden ser, dun xeito incomprensible para nós, á vez eles mesmos e outra cousa que eles mesmos. No home moderno, a participación non ten un papel tan decisivo como no home primitivo, porque o home moderno distingue máis adecuadamente os planos de referencia a través dos cales móvese edificando así o seu mundo propio, que é primeiro pensado, definido e calculado, para posteriormente ser proxectado e plasmado na realidade.

Como é posible que algo sexa á vez un espírito e un obxecto natural? Horton considera o papel das entidades teóricas nas explicacións científicas e atopa que, respecto delas pódese suscitar, como de feito suscitouse, a mesma perplejidad: Como é posible que unha mesa sexa á vez un conglomerado de inobservables? Algúns filósofos empiristas pronunciáronse pola realidade dos observables, asignando o papel de ficcións útiles ou de convenciones ou de meros compendios ás entidades teóricas, mentres que outros sostiveron a realidade das entidades teóricas, ou das calidades primarias, e declararon aparente o mundo do que empíricamente aparece. Horton, acode á que na súa época considera a resolución máis actual do problema: as regras de correspondencia entre términos teóricos e observacionales ideadas polo positivismo lóxico.

Recordemos que os positivistas lóxicos, ou empiristas, queren basear a produción do coñecemento en observación. A investigación científica sempre ten que comezar coa observación parcial ou experiencia persoal. A observación en xeral, así como os propios obxectivos e experimentos de devandita observación, han de ser seleccionados en base a eleccións subjetivas, é dicir, interveñen xuízos de valor. Unha vez establecida a base da observación han de ser rexistradas e descritas sistemáticamente en forma cualitativa e cuantitativa, en base a esquemas de clasificación, representacións gráficas e algebraicas para que, a través de métodos xeneralizados primordialmente inductivos, chegar a generalizaciones adecuadas. A continuación, poderíanse realizar as análises e as deducións pertinentes. Unha vez finalizada esta fase, pasaríase á interpretación e construción do modelo, onde se establece a total coordinación entre os factores teóricos e experimentais mediante regras de correspondencia ou o establecemento de hipótese. Os empiristas basean xa que logo a súa doutrina sobre a estrutura lóxica do coñecemento científico.

domingo, 14 de febrero de 2016

¿Por que son tan importantes a ciencia e a filosofía?

A resposta simple é: Porque ensinan a pensar. Pero non me refiro á ciencia e a filosofía académicas. Non fai falta coñecer a Kant ou saber que fixeron Watson e Crick. Nin sequera é necesario estar ao día, aínda que sexa someramente, do recente descubrimento das ondas gravitacionales. Iso é información, e información é algo que sobreabunda neste mundo. O que non é tan habitual é a reflexión, o san costume de cuestionarse as cousas, de preguntarse si algo pode ser ou non certo ou, simplemente, correcto.

Alguén dixo algunha vez que o sentido común é o menos común dos sentidos. Sentido común é o único que se necesita, e a forma de adquirilo non cambiou nos últimos milenios: pensando correctamente. Platón falaba do perigo das opinións, eses okupas da mente que, sen saber, fannos crer que xa sabemos. Con todo diferenciaba as opinións das rectas opinións. Unha recta opinión é o froito dunha análise, dunha observación libre de prejuicios e dun sincero desexo por coñecer a verdade (aínda que vaia contra as nosas crenzas), só así se podía conquistar esa recta opinión, que sen chegar a ser sabedoría (posesión da verdade), está lonxe xa de ser perigosa ignorancia.

Ciencia e filosofía camiñaron da man desde o principio dos tempos. Na antigüidade clásica non había ningún filósofo que non fixese ciencia, nin ningún científico que non fixese filosofía. Porque mentres a ciencia indaga no como, a filosofía quere coñecer o por que último das cousas. Si a filosofía é o amor ao coñecemento, desexo de saber e necesidade vital de indagar nas razóns máis profundas das cousas, a ciencia é a forma na que buscamos aproximarnos a esa verdade. A ciencia ofrece un método sistemático para chegar conclusións veraces. O método científico experimenta, observa, analiza, mide, reflexiona e conclúe, e aínda así debe, por san exercicio, deixar aberta unha porta á aparición de novos coñecementos que completen os xa adquiridos.

Para facer ciencia e filosofía non fai falta ir á Universidade, nin facer un master ou contratar un mentor. Mentres teñamos cabeza podemos pensar por nós mesmos. Quizá só necesitemos querer facelo, fuxir da cómoda e cálida posición de aceptar os pensamentos precocinados. Ningún estamos libres diso. Pensar é patrimonio do ser humano, e ése filósofo desde o mesmo momento en que nos cuestionamos as cousas e preguntámosnos/preguntámonos por que?; e faise ciencia cada vez que observamos o que ocorre na vida que nos rodea e na nosa propia, aínda que non levemos unha bata branca nin manexemos matraces. Hai que experimentar para tomar experiencia, para saber máis e mellor, especialmente todo iso que non vén xamais nos libros nin nos manuais de autoayuda.

Ciencia e filosofía son importantes porque son a raíz mesma da vida. Poida que soe poético, pero é así. Ciencia e filosofía son a única vacuna que temos para non caer no fanatismo ou o dogmatismo, esa praga dos nosos tempos que non fai distincións entre ricos e pobres, homes e mulleres, nacionais e estranxeiros, brancos ou negros e que infecta sistemáticamente aos que se descoidan.