Naomi Oreskes: ¿Por qué debemos confiar nos científicos?

Moitos dos grandes problemas no mundo necesita que lle preguntemos aos científicos, pero, por que temos que crer no que din? A historiadora da ciencia, Naomi Oreskes, pensa en profundidade achega da nosa relación con esta crenza e mostra tres problemas con actitudes comúns sobre a investigación científica razoando o porqué deberiamos confiar na ciencia.

 (Este video esta en inglés, active subtítulos en el video si es necesario)

Que diferenzas hai entre a filosofía ea ciencia?

A filosofía poderiamos definila, como:

"O feito de facerse preguntas sobre a forma correcta de pensar achega de asuntos que son importantes para nós".

Obviamente, cada persoa considera diferentes cousas como importantes, así que cada un fariamos filosofía de distintas cousas. Pero o que importa aquí é o feito de que o centro da filosofía son as preguntas, e a forma de pensar. É isto exclusivo seu? En certa medida si, en certa medida non.

Vou usar unha definición propia para ciencia, baseándome na anterior de filosofía, para destacar as cousas comúns e distintas que poden existir:

"Ciencia sería o feito de buscar respostas ás preguntas que son importantes para nós usando o método científico".

Así, unha vez máis, distintas persoas usan distintas ciencias debido a que consideran diferentes cousas importantes. Pero, nesta definición propia, hai salientado varias diferenzas nas que me vou a parar.

Primeiro, o foco da filosofía é a pregunta, o coñecemento sobre as mesmas, porque a forma que se use para pensar esa pregunta depende da pregunta mesma. Aínda que se elaboren respostas complexas para esa pregunta, moitos filósofos posteriores volverán á pregunta mesma, e empezarán desde ela, porque o que importa é a forma de pensar sobre a mesma. Hai que buscar preguntas importantes e válidas, e logo pensar sobre elas: pensar sobre o pensamento (epistemoloxía), pensar sobre a sociedade (filosofía social), etc.

En ciencia, ao contrario, o foco está posto na resposta. Considérase que todas as preguntas son válidas e igualmente importantes porque demostran distintos aspectos da realidade (aínda que, obviamente, unhas sexan máis interesantes que outras, ou máis amplas). Así, o importante é demostrar as respostas a esas preguntas, o cal faise non demostrando que algo é correcto (cousa case imposible en muchísimas ciencias), senón demostrando que as alternativas son falsas, e, xa que logo, que a nosa resposta proposta é, de momento, correcta. Así, xorden infinitud de ciencias, en base ao tipo de preguntas cuxa resposta buscar: sobre o mundo que nos rodea (física), sobre o funcionamento das estrelas (astronomía), sobre o funcionamento da sociedade (sociología), etc.

O segundo punto a destacar de diferenza é o método. A filosofía baséase no proceso de pensar do individuo, que busca respostas que lle sexan válidas á pregunta usando un pensamento crítico, que analiza os erros no pensamento, as contradicións, as cousas que faltan, etc. É un proceso de construción dunha visión do mundo e do que un se pregunta que se basea na continua posta en dúbida do que un sabe ou cre que sabe respecto diso desa pregunta, para ir buscando a forma mellor de encarala, analizala, e si é posible entendela.

A ciencia, pola súa banda, non se preocupa polo método: si fas ciencia, é porque usas o método cientifico, así de sinxelo. Leste ten unha serie de regras que hai que seguir o mellor posible, independientemente da ciencia á que llo aplique, que buscan obter resultados que se poidan probar independientemente de quen efectúe as análises ou experimentos. O método científico axústase a cada disciplina científica, buscando a mellor forma de obter os datos que necesita para emitir teorías, e con elas construír paradigmas. Por iso, cada científico non parte da súa pregunta, senón de todo o coñecemento acumulado e probado por distintos científicos que xa estudaron o tema con anterioridad.

E aquí atopamos o terceiro punto, a falsabilidad. Osea, a necesidade de que os estudos sexan falsables, osea, que se poidan poñer a proba de maneira que todo o mundo poida comprobar que os resultados son correctos. A filosofía non é falsable, porque os resultados dependen da forma de pensar dun filósofo ou outro. Así, non se basea na falsabilidad, senón na capacidade de convencer, de argumentar, de construír unha forma de entender as preguntas e o que as rodea. De aprender do que outros poidan dicir sobre ela pero integrando as súas visións dentro da propia de modo que sexan coherentes, lóxicas, etc. e rexeitando o que vemos críticamente como erróneo, inexacto, ou non axustado á pregunta.

A ciencia, pola contra, baséase na falsabilidad. Como toda investigación debe ser falsable, asúmese que o que un científico dixo con anterioridad é correcto si seguiu os procedementos adecuados. Xa que logo, o seu coñecemento debe engadirse ao do colectivo inmediatamente, e axustar os paradigmas e teorías como corresponda. Pero, e este pero é importante, é igualmente importante volver analizar as súas achegas, repetir os experimentos, analizar o que aportou, porque eventualmente toda teoría ten grietas e novas teorías deben substituír as antigas ao demostrar que o seu coñecemento era inexacto e que hai formas máis adecuadas de explicar os fenómenos.

Por isto, en filosofía os distintos autores non necesariamente anulan aos anteriores. Ao contrario, aportan distintas visións sobre unha pregunta, visións que cada autor posterior pode considerar máis interesantes, adecuadas e axustadas, ou menos. É o labor de cada filósofo ver que colle de Aristóteles, que colle de Kant ou de Nietzsche, e con iso construír a súa propia visión.

Ao contrario, en ciencia as novas teorías sobreescriben as anteriores ao demostralas incompletas, erróneas, ou que deixan fenómenos sen explicar. Newton propuxo unha explicación da dinámica que logo Einstein corrixiu ao formular a teoría da relatividad, que demostraba que a teoría de Newton só era correcta cando a relatividad era 0. Por suposto, en ciencia hai ocasións en que nunha mesma disciplina hai distintas visións, teorías e paradigmas competindo ao mesmo tempo, en sociología é fácil ver a oposición entre os estructuralistas/funcionalistas, a teoría crítica, e a teoría do individuo (por poñerlles un nome ás tres correntes), pero dentro delas mesmas, cada nova versión vai sobre escribindo as anteriores: Durkheim foi sobreescrito por Parsons, por exemplo.

Finalmente, a última gran distinción atópase no papel do filósofo e do científico. A filosofía é subxetiva, é a construción dunha persoa, que busca unha boa forma de pensar sobre unha pregunta. A súa construción pode non ser válida ou convencer a outros, pero non hai forma de demostrar que unha é mellor que outra, e xa que logo ambas son válidas. Esta percepción subjetiva non devalúa o resultado da filosofía, senón que é unha característica intrínseca do seu proceso de funcionamento, do avance baseado no pensar sobre as cuestións que lle interesan a un.

Ao contrario, a ciencia busca ser obxectiva, que a opinión do científico non conte, e que científicos con distintas opinións poidan obter o mesmo resultado nun mesmo experimento. A ciencia pretende ser, así, externa ao científico, en lugar do resultado do seu labor interno. É obvio que, nalgunhas ciencias, isto é máis fácil que noutras, onde o factor subjetivo é máis forte, pero aínda así o científico sempre deberá esforzarse por ser o máis obxectivo posible.

Con todo isto non quero afirmar que unha sexa superior á outra. Obviamente, a ninguén sorprenderá que eu sexa máis afín á ciencia, pero iso non devalúa a filosofía. Simplemente, son dúas miradas moi distintas, sobre unha mesma cousa, dúas miradas que funcionan de modo diferente e perseguen desiguais resultados.

Reflexión persoal de Costan Sequeiros

Matou a ciencia á filosofía?

Non tan morta

Por Javier Sampedro

Eu, señor, son un científico raro. Sei que meterse cos filósofos é unha das afeccións favoritas dos científicos. Francis Crick, codescubridor da dobre hélice do ADN, aseguraba con característica mala uva que o único filósofo da historia que había ter éxito era Albert Einstein. O genetista e premio Nobel Xaques Monod dedicou un libro enteiro, O azar e a necesidade,a rirse dos filósofos marxistas, e o cosmólogo Stephen Hawking declarou con gran aparello eléctrico que a filosofía morreu, o que deixou de pedra aos filósofos e seguramente aos mortos. Pero fíxense en que todos eses dardos venenosos non son expresións científicas, senón filosóficas, e que xa que logo se autorrefutan como unha paradoja de Epiménides (xa lles dixen que eu era un científico raro).

Que quere dicir Hawking con iso de que a filosofía morreu? Quere dicir que as cuestións fundamentais sobre a natureza do universo non poden responderse sen os datos masivos que emergen dos aceleradores de partículas e os telescopios xigantes. Quere dicir que a pregunta ¿por que estamos aquí? queda fóra do alcance do pensamento puro. Quere dicir que o progreso do coñecemento é escravo dos datos, que a súa única servidume é a realidade, que cando unha teoría falla a culpa é do pensador, nunca da natureza. Un físico teórico sabe mellor que ninguén que, pese a que a ciencia é só unha, hai dúas formas de facela: xeneralizando a partir dos datos e pedindo datos a partir das ecuaciones. Einstein traballou da segunda forma, pensando de arriba abaixo. Pero ese motor filosófico tamén lle conduciu aos seus grandes erros, como a negación das aplastantes evidencias da física cuántica co argumento de que "Deus non xoga os dados". Como lle respondeu Niels Böhr: "Non digas a Deus o que debe facer".

A ciencia non matará á filosofía: só á mala filosofía.


Por Adela Cortina

A filosofía é un saber que se ocupou secularmente de cuestións radicais, cuxas respostas atopar situadas máis aló do ámbito da experimentación científica. O sentido da vida e da morte, a estrutura da realidade, por que falamos de igualdade entre os seres humanos cando biológicamente somos diferentes, que razóns existen para defender dereitos humanos, como é posible a liberdade, en que consiste unha vida feliz, si é un deber moral respectar a outros aínda que diso non se siga ningunha ganancia individual ou grupal, que é o xusto e non só o conveniente. Os seus instrumentos son a reflexión e o diálogo ben argumentado, que abre o camiño cara a ese uso público da razón na vida política, sen o que non hai cidadanía plena nin auténtica democracia. O exercicio da crítica fronte ao fundamentalismo e ao dogmatismo é o seu aliado.

Nas súas épocas de maior esplendor a filosofía traballou de xeito conxunto coas ciencias máis relevantes, e foi a fecundación mutua de filosofía e ciencias a que logrou un mellor saber. Porque a filosofía que ignora os avances científicos pérdese en especulacións baleiras; as ciencias que ignoran o marco filosófico perden sentido e fundamento.

Hoxe en día son especialmente as éticas aplicadas á política, a economía, o desenvolvemento, a vida ameazada e tantos outros ámbitos as que mostraron que o imperialismo dun só saber, sexa o que for, é estéril, que a cooperación segue sendo a opción máis fecunda. Haberá que manter, pois, o ensino da ética e da filosofía na ISO e no bachillerato, non vaia a ser que, ao final, científicos como Hawking ou Dawkins acaben dándolle a razón á LOMCE.

Artigo publicado por Javier Sampedro e Adela Cortina en: www.elpais.com