Naomi Oreskes: ¿Por qué debemos confiar nos científicos?

Moitos dos grandes problemas no mundo necesita que lle preguntemos aos científicos, pero, por que temos que crer no que din? A historiadora da ciencia, Naomi Oreskes, pensa en profundidade achega da nosa relación con esta crenza e mostra tres problemas con actitudes comúns sobre a investigación científica razoando o porqué deberiamos confiar na ciencia.

 (Este video esta en inglés, active subtítulos en el video si es necesario)

Que diferenzas hai entre a filosofía ea ciencia?

A filosofía poderiamos definila, como:

"O feito de facerse preguntas sobre a forma correcta de pensar achega de asuntos que son importantes para nós".

Obviamente, cada persoa considera diferentes cousas como importantes, así que cada un fariamos filosofía de distintas cousas. Pero o que importa aquí é o feito de que o centro da filosofía son as preguntas, e a forma de pensar. É isto exclusivo seu? En certa medida si, en certa medida non.

Vou usar unha definición propia para ciencia, baseándome na anterior de filosofía, para destacar as cousas comúns e distintas que poden existir:

"Ciencia sería o feito de buscar respostas ás preguntas que son importantes para nós usando o método científico".

Así, unha vez máis, distintas persoas usan distintas ciencias debido a que consideran diferentes cousas importantes. Pero, nesta definición propia, hai salientado varias diferenzas nas que me vou a parar.

Primeiro, o foco da filosofía é a pregunta, o coñecemento sobre as mesmas, porque a forma que se use para pensar esa pregunta depende da pregunta mesma. Aínda que se elaboren respostas complexas para esa pregunta, moitos filósofos posteriores volverán á pregunta mesma, e empezarán desde ela, porque o que importa é a forma de pensar sobre a mesma. Hai que buscar preguntas importantes e válidas, e logo pensar sobre elas: pensar sobre o pensamento (epistemoloxía), pensar sobre a sociedade (filosofía social), etc.

En ciencia, ao contrario, o foco está posto na resposta. Considérase que todas as preguntas son válidas e igualmente importantes porque demostran distintos aspectos da realidade (aínda que, obviamente, unhas sexan máis interesantes que outras, ou máis amplas). Así, o importante é demostrar as respostas a esas preguntas, o cal faise non demostrando que algo é correcto (cousa case imposible en muchísimas ciencias), senón demostrando que as alternativas son falsas, e, xa que logo, que a nosa resposta proposta é, de momento, correcta. Así, xorden infinitud de ciencias, en base ao tipo de preguntas cuxa resposta buscar: sobre o mundo que nos rodea (física), sobre o funcionamento das estrelas (astronomía), sobre o funcionamento da sociedade (sociología), etc.

O segundo punto a destacar de diferenza é o método. A filosofía baséase no proceso de pensar do individuo, que busca respostas que lle sexan válidas á pregunta usando un pensamento crítico, que analiza os erros no pensamento, as contradicións, as cousas que faltan, etc. É un proceso de construción dunha visión do mundo e do que un se pregunta que se basea na continua posta en dúbida do que un sabe ou cre que sabe respecto diso desa pregunta, para ir buscando a forma mellor de encarala, analizala, e si é posible entendela.

A ciencia, pola súa banda, non se preocupa polo método: si fas ciencia, é porque usas o método cientifico, así de sinxelo. Leste ten unha serie de regras que hai que seguir o mellor posible, independientemente da ciencia á que llo aplique, que buscan obter resultados que se poidan probar independientemente de quen efectúe as análises ou experimentos. O método científico axústase a cada disciplina científica, buscando a mellor forma de obter os datos que necesita para emitir teorías, e con elas construír paradigmas. Por iso, cada científico non parte da súa pregunta, senón de todo o coñecemento acumulado e probado por distintos científicos que xa estudaron o tema con anterioridad.

E aquí atopamos o terceiro punto, a falsabilidad. Osea, a necesidade de que os estudos sexan falsables, osea, que se poidan poñer a proba de maneira que todo o mundo poida comprobar que os resultados son correctos. A filosofía non é falsable, porque os resultados dependen da forma de pensar dun filósofo ou outro. Así, non se basea na falsabilidad, senón na capacidade de convencer, de argumentar, de construír unha forma de entender as preguntas e o que as rodea. De aprender do que outros poidan dicir sobre ela pero integrando as súas visións dentro da propia de modo que sexan coherentes, lóxicas, etc. e rexeitando o que vemos críticamente como erróneo, inexacto, ou non axustado á pregunta.

A ciencia, pola contra, baséase na falsabilidad. Como toda investigación debe ser falsable, asúmese que o que un científico dixo con anterioridad é correcto si seguiu os procedementos adecuados. Xa que logo, o seu coñecemento debe engadirse ao do colectivo inmediatamente, e axustar os paradigmas e teorías como corresponda. Pero, e este pero é importante, é igualmente importante volver analizar as súas achegas, repetir os experimentos, analizar o que aportou, porque eventualmente toda teoría ten grietas e novas teorías deben substituír as antigas ao demostrar que o seu coñecemento era inexacto e que hai formas máis adecuadas de explicar os fenómenos.

Por isto, en filosofía os distintos autores non necesariamente anulan aos anteriores. Ao contrario, aportan distintas visións sobre unha pregunta, visións que cada autor posterior pode considerar máis interesantes, adecuadas e axustadas, ou menos. É o labor de cada filósofo ver que colle de Aristóteles, que colle de Kant ou de Nietzsche, e con iso construír a súa propia visión.

Ao contrario, en ciencia as novas teorías sobreescriben as anteriores ao demostralas incompletas, erróneas, ou que deixan fenómenos sen explicar. Newton propuxo unha explicación da dinámica que logo Einstein corrixiu ao formular a teoría da relatividad, que demostraba que a teoría de Newton só era correcta cando a relatividad era 0. Por suposto, en ciencia hai ocasións en que nunha mesma disciplina hai distintas visións, teorías e paradigmas competindo ao mesmo tempo, en sociología é fácil ver a oposición entre os estructuralistas/funcionalistas, a teoría crítica, e a teoría do individuo (por poñerlles un nome ás tres correntes), pero dentro delas mesmas, cada nova versión vai sobre escribindo as anteriores: Durkheim foi sobreescrito por Parsons, por exemplo.

Finalmente, a última gran distinción atópase no papel do filósofo e do científico. A filosofía é subxetiva, é a construción dunha persoa, que busca unha boa forma de pensar sobre unha pregunta. A súa construción pode non ser válida ou convencer a outros, pero non hai forma de demostrar que unha é mellor que outra, e xa que logo ambas son válidas. Esta percepción subjetiva non devalúa o resultado da filosofía, senón que é unha característica intrínseca do seu proceso de funcionamento, do avance baseado no pensar sobre as cuestións que lle interesan a un.

Ao contrario, a ciencia busca ser obxectiva, que a opinión do científico non conte, e que científicos con distintas opinións poidan obter o mesmo resultado nun mesmo experimento. A ciencia pretende ser, así, externa ao científico, en lugar do resultado do seu labor interno. É obvio que, nalgunhas ciencias, isto é máis fácil que noutras, onde o factor subjetivo é máis forte, pero aínda así o científico sempre deberá esforzarse por ser o máis obxectivo posible.

Con todo isto non quero afirmar que unha sexa superior á outra. Obviamente, a ninguén sorprenderá que eu sexa máis afín á ciencia, pero iso non devalúa a filosofía. Simplemente, son dúas miradas moi distintas, sobre unha mesma cousa, dúas miradas que funcionan de modo diferente e perseguen desiguais resultados.

Reflexión persoal de Costan Sequeiros

Matou a ciencia á filosofía?

Non tan morta

Por Javier Sampedro

Eu, señor, son un científico raro. Sei que meterse cos filósofos é unha das afeccións favoritas dos científicos. Francis Crick, codescubridor da dobre hélice do ADN, aseguraba con característica mala uva que o único filósofo da historia que había ter éxito era Albert Einstein. O genetista e premio Nobel Xaques Monod dedicou un libro enteiro, O azar e a necesidade,a rirse dos filósofos marxistas, e o cosmólogo Stephen Hawking declarou con gran aparello eléctrico que a filosofía morreu, o que deixou de pedra aos filósofos e seguramente aos mortos. Pero fíxense en que todos eses dardos venenosos non son expresións científicas, senón filosóficas, e que xa que logo se autorrefutan como unha paradoja de Epiménides (xa lles dixen que eu era un científico raro).

Que quere dicir Hawking con iso de que a filosofía morreu? Quere dicir que as cuestións fundamentais sobre a natureza do universo non poden responderse sen os datos masivos que emergen dos aceleradores de partículas e os telescopios xigantes. Quere dicir que a pregunta ¿por que estamos aquí? queda fóra do alcance do pensamento puro. Quere dicir que o progreso do coñecemento é escravo dos datos, que a súa única servidume é a realidade, que cando unha teoría falla a culpa é do pensador, nunca da natureza. Un físico teórico sabe mellor que ninguén que, pese a que a ciencia é só unha, hai dúas formas de facela: xeneralizando a partir dos datos e pedindo datos a partir das ecuaciones. Einstein traballou da segunda forma, pensando de arriba abaixo. Pero ese motor filosófico tamén lle conduciu aos seus grandes erros, como a negación das aplastantes evidencias da física cuántica co argumento de que "Deus non xoga os dados". Como lle respondeu Niels Böhr: "Non digas a Deus o que debe facer".

A ciencia non matará á filosofía: só á mala filosofía.


Por Adela Cortina

A filosofía é un saber que se ocupou secularmente de cuestións radicais, cuxas respostas atopar situadas máis aló do ámbito da experimentación científica. O sentido da vida e da morte, a estrutura da realidade, por que falamos de igualdade entre os seres humanos cando biológicamente somos diferentes, que razóns existen para defender dereitos humanos, como é posible a liberdade, en que consiste unha vida feliz, si é un deber moral respectar a outros aínda que diso non se siga ningunha ganancia individual ou grupal, que é o xusto e non só o conveniente. Os seus instrumentos son a reflexión e o diálogo ben argumentado, que abre o camiño cara a ese uso público da razón na vida política, sen o que non hai cidadanía plena nin auténtica democracia. O exercicio da crítica fronte ao fundamentalismo e ao dogmatismo é o seu aliado.

Nas súas épocas de maior esplendor a filosofía traballou de xeito conxunto coas ciencias máis relevantes, e foi a fecundación mutua de filosofía e ciencias a que logrou un mellor saber. Porque a filosofía que ignora os avances científicos pérdese en especulacións baleiras; as ciencias que ignoran o marco filosófico perden sentido e fundamento.

Hoxe en día son especialmente as éticas aplicadas á política, a economía, o desenvolvemento, a vida ameazada e tantos outros ámbitos as que mostraron que o imperialismo dun só saber, sexa o que for, é estéril, que a cooperación segue sendo a opción máis fecunda. Haberá que manter, pois, o ensino da ética e da filosofía na ISO e no bachillerato, non vaia a ser que, ao final, científicos como Hawking ou Dawkins acaben dándolle a razón á LOMCE.

Artigo publicado por Javier Sampedro e Adela Cortina en: www.elpais.com

A Filosofía da Ciencia como Inspiración da Teoría Antropológica

Como Ernst Mach, George Orwell, ou os positivistas lóxicos, Horton pensa que a ciencia caracterízase polos seus métodos e non polos seus contidos. Aínda que a ciencia sexa unha institución que ofrece certos produtos, entre eles as teorías, que son socialmente valiosos porque interveñen na obtención de adiantos tecnolóxicos, o realmente esencial da ciencia é o seu método crítico e experimental.

Cando estuda o pensamento tradicional africano, polo tanto, busca as semellanzas e as diferenzas coa ciencia, non nos contidos senón nos aspectos metodológicos. O cal lévalle a buscar un marco conceptual fose da antropología, e atópao na filosofía da ciencia.

O papel principal das cosmologías africanas é, segundo Horton, o mesmo que o da ciencia: explicar. E explicar consiste en atopar unidade, simplicidad, orde e regularidad baixo a diversidad, complejidad, desorde e anomalías aparentes dos fenómenos. A objeción evidente de que tales cosmologías conteñen multitude de entidades persoais caprichosas respóndea sinalando que esas multitudes adoitan agruparse en moi poucas clases e que, lonxe de ser caprichosos, os deuses, heroes, antepasados, etc., teñen funcións específicas que cumpren de xeito máis ou menos predecible.

Unha vez que a esas entidades recoñéceselles o seu papel explicativo, pódense disipar algunhas das perplejidades que viña intentar solucionar a lei de participación de Lévy-Bruhl, que recordemos que viña dicir que nas representacións colectivas da mentalidad primitiva, os obxectos, os seres, ou os fenómenos poden ser, dun xeito incomprensible para nós, á vez eles mesmos e outra cousa que eles mesmos. No home moderno, a participación non ten un papel tan decisivo como no home primitivo, porque o home moderno distingue máis adecuadamente os planos de referencia a través dos cales móvese edificando así o seu mundo propio, que é primeiro pensado, definido e calculado, para posteriormente ser proxectado e plasmado na realidade.

Como é posible que algo sexa á vez un espírito e un obxecto natural? Horton considera o papel das entidades teóricas nas explicacións científicas e atopa que, respecto delas pódese suscitar, como de feito suscitouse, a mesma perplejidad: Como é posible que unha mesa sexa á vez un conglomerado de inobservables? Algúns filósofos empiristas pronunciáronse pola realidade dos observables, asignando o papel de ficcións útiles ou de convenciones ou de meros compendios ás entidades teóricas, mentres que outros sostiveron a realidade das entidades teóricas, ou das calidades primarias, e declararon aparente o mundo do que empíricamente aparece. Horton, acode á que na súa época considera a resolución máis actual do problema: as regras de correspondencia entre términos teóricos e observacionales ideadas polo positivismo lóxico.

Recordemos que os positivistas lóxicos, ou empiristas, queren basear a produción do coñecemento en observación. A investigación científica sempre ten que comezar coa observación parcial ou experiencia persoal. A observación en xeral, así como os propios obxectivos e experimentos de devandita observación, han de ser seleccionados en base a eleccións subjetivas, é dicir, interveñen xuízos de valor. Unha vez establecida a base da observación han de ser rexistradas e descritas sistemáticamente en forma cualitativa e cuantitativa, en base a esquemas de clasificación, representacións gráficas e algebraicas para que, a través de métodos xeneralizados primordialmente inductivos, chegar a generalizaciones adecuadas. A continuación, poderíanse realizar as análises e as deducións pertinentes. Unha vez finalizada esta fase, pasaríase á interpretación e construción do modelo, onde se establece a total coordinación entre os factores teóricos e experimentais mediante regras de correspondencia ou o establecemento de hipótese. Os empiristas basean xa que logo a súa doutrina sobre a estrutura lóxica do coñecemento científico.

¿Por que son tan importantes a ciencia e a filosofía?

A resposta simple é: Porque ensinan a pensar. Pero non me refiro á ciencia e a filosofía académicas. Non fai falta coñecer a Kant ou saber que fixeron Watson e Crick. Nin sequera é necesario estar ao día, aínda que sexa someramente, do recente descubrimento das ondas gravitacionales. Iso é información, e información é algo que sobreabunda neste mundo. O que non é tan habitual é a reflexión, o san costume de cuestionarse as cousas, de preguntarse si algo pode ser ou non certo ou, simplemente, correcto.

Alguén dixo algunha vez que o sentido común é o menos común dos sentidos. Sentido común é o único que se necesita, e a forma de adquirilo non cambiou nos últimos milenios: pensando correctamente. Platón falaba do perigo das opinións, eses okupas da mente que, sen saber, fannos crer que xa sabemos. Con todo diferenciaba as opinións das rectas opinións. Unha recta opinión é o froito dunha análise, dunha observación libre de prejuicios e dun sincero desexo por coñecer a verdade (aínda que vaia contra as nosas crenzas), só así se podía conquistar esa recta opinión, que sen chegar a ser sabedoría (posesión da verdade), está lonxe xa de ser perigosa ignorancia.

Ciencia e filosofía camiñaron da man desde o principio dos tempos. Na antigüidade clásica non había ningún filósofo que non fixese ciencia, nin ningún científico que non fixese filosofía. Porque mentres a ciencia indaga no como, a filosofía quere coñecer o por que último das cousas. Si a filosofía é o amor ao coñecemento, desexo de saber e necesidade vital de indagar nas razóns máis profundas das cousas, a ciencia é a forma na que buscamos aproximarnos a esa verdade. A ciencia ofrece un método sistemático para chegar conclusións veraces. O método científico experimenta, observa, analiza, mide, reflexiona e conclúe, e aínda así debe, por san exercicio, deixar aberta unha porta á aparición de novos coñecementos que completen os xa adquiridos.

Para facer ciencia e filosofía non fai falta ir á Universidade, nin facer un master ou contratar un mentor. Mentres teñamos cabeza podemos pensar por nós mesmos. Quizá só necesitemos querer facelo, fuxir da cómoda e cálida posición de aceptar os pensamentos precocinados. Ningún estamos libres diso. Pensar é patrimonio do ser humano, e ése filósofo desde o mesmo momento en que nos cuestionamos as cousas e preguntámosnos/preguntámonos por que?; e faise ciencia cada vez que observamos o que ocorre na vida que nos rodea e na nosa propia, aínda que non levemos unha bata branca nin manexemos matraces. Hai que experimentar para tomar experiencia, para saber máis e mellor, especialmente todo iso que non vén xamais nos libros nin nos manuais de autoayuda.

Ciencia e filosofía son importantes porque son a raíz mesma da vida. Poida que soe poético, pero é así. Ciencia e filosofía son a única vacuna que temos para non caer no fanatismo ou o dogmatismo, esa praga dos nosos tempos que non fai distincións entre ricos e pobres, homes e mulleres, nacionais e estranxeiros, brancos ou negros e que infecta sistemáticamente aos que se descoidan.

Explicación da F.Ciencia en video

NOTICIA DE HOXE NO XORNAL "EL MUNDO"

GALILEO, SANTO E CASE MÁRTIR DA CIENCIA

Se algo sabemos grazas a Galileo é que a ciencia avanzou, a miúdo malia atopar a enorme oposición do poder.

Fai agora catro séculos, Galileo Galilei levaba xa uns anos loitando contra a cerrazón vaticana a entender que os descubrimentos do anteojo astronómico, a nova ciencia que xurdía da interrogación da natureza e da procura das causas e os procesos eran parte do propio plan de Deus. Na carta que lle escribe a Cristina de Lorena, gran duquesa de Toscana en 1615 intenta, precisamente, desmontar a tese de San Agustín de que a Natureza non contradi as Escrituras, nin podería facelo. E que, polo tanto, quen afirman o contrario ao que aparece nos textos sagrados están ao lado do demo. Con Tertuliano, o sabio pisano cre que hai que ler a verdade dos feitos naturais, que son a expresión do deseño de Deus. E é nesta carta onde conclúe: "Repetirei aquí o que oín a un eclesiástico que se atopa nun grado moi elevado da xerarquía, a saber, que a intención do Espírito Santo é ensinarnos como se vai ao ceo, e non como vai o ceo." Esa confrontación teolóxica e filosófica é a base do debate que levará a Galileo a enfrontarse ao tribunal da Inquisición desde as primeiras investigacións promovidas a instancias do cardeal Bellarmino en 1611 ata que en 1633 prodúcese a condena e obrígaselle a comparecer, de xeonllos e no medio da igrexa de Sopra Minerva en Roma, para ler a súa abjuración, e proceder logo ao retiro coa absoluta prohibición de publicar nada. Si temos a Galileo como un dos pais da ciencia, polas súas investigacións e a súa divulgación científica (na que tamén foi pionero, utilizando a lingua romance para achegar os novos coñecementos á xente e desterrando o latín que mantiña o corralito académico e culto), habemos de tomar case ao científico como un dos seus santos máis excelsos, sen dúbida pola paciencia de soportar durante dous decenios a vexación a que lle someteu un sistema político e económico, a Igrexa Católica, que vía que as teses galileanas eran revolucionarias ao esixir necesariamente un replanteamiento da teoloxía como razón de Estado.

E case martir, algo do que non se librou ás portas do século XVII Giordano Bruno.O filósofo e historiador Antonio Beltrán no seu necesario texto Talento e poder: historia das relacións entre Galileo e a igrexa católica (Laetoli, 2007) establece unha documentada tese: Galileo non se aparta de Deus senón que, para el, a explicación copernicana do movemento dos planetas, así como as explicacións da mecánica e as outras ciencias, e que as súas reflexións filosóficas e teolóxicas respecto diso do alcance do que está descubrindo son sen dúbida moito máis acertadas e serias e acordes á filosofía cristiá que a oposición vaticana. Simplemente vese atacado polo fundamentalismo ignorante e retrógrado. Só os jesuítas poderían haberlle axudado, pero co silencio imposto pola obediencia cega ignaciana prefiren calar e mirar para outro lado, e intentar crear unha ciencia cristiá sen molestar tanto.Con todo, o Galileo de Brecht vén doutras fontes, sobre todo porque nas redaccións sucesivas da obra o propio dramaturgo vese sometido á persecución e á confrontación do horror da guerra atómica, que o propio pai científico da bomba, Robert Oppenheimer, resume coa cita do Bhagavad-Gita: "Agora son Shiva, o destructor de mundos". Por iso o tormento do científico é agora a confrontación de que o saber e o poder han necesariamente de enfrontarse. Que a cerrazón a que o coñecemento obríguenos a cambiar os dogmas establecidos é a orixe do conflito persoal e colectivo. Galileo, á luz de Brecht, é ese santo verdadeiro, tan humano que non pode senón ser no fondo divino. Pero hai moitos máis Galileos. A propia Igrexa intentou construír un, especialmente cando en 1992 o papa Juan Pablo II rehabilítao, 359 anos logo da abjuración. Nesta nova visión, Galileo é reo de ser adiantado ao seu tempo. O Vaticano non pode senón impedir o cisma, non saben nin poden chegar a entender que a ciencia non é a súa inimiga. E por iso cálanlle. E por iso acaban recoñecendo o erro. Pero esta ficción non podería ser contada nin polos historiadores nin polos dramaturgos, seica por Disney, edulcorada versión irreal en tons pastel dunha loita a matar. Porque si algo sabemos, grazas a Galileo, é que a ciencia non avanzou simplemente por ser motor de progreso, senón a miúdo malia atopar a enorme oposición do poder, da súa tendencia á inmobilidade, á conservación. Quen asistan agora á función no Centro Dramático Nacional poderán descubrir a un personaxe que case é un santo, pero dos de verdade, dos que poden inspirarnos a ser mellores e a cambiar o mundo. Pero que sobre todo era unha persoa coas súas dúbidas, sorprendida dunha natureza que se expresaba cando sabías acertar coas preguntas, cando podías puír a lente e conseguir que a luz mostráseche o que nunca un ollo antes vira: montañas nos biosbardos, manchas no Sol, fases en Venus, estrelas alí onde a noite era escura. O Universo, que grazas a Galileo comezamos a escudriñar cada noite.

Volvendo cos paradigmas de Kuhn

Unha ciencia madura está rexida por un só paradigma, o cal establece as normas necesarias para legitimar o traballo dentro da ciencia que rexe. Coordina e dirixe a actividade de resolver problemas que efectúan os científicos normais que traballan dentro del.

A ciencia normal debe presupoñer que un paradigma proporciona os medios adecuados para resolver os problemas que nel se suscitan. Considérase que un fracaso na resolución dun problema é máis un fracaso do científico que unha insuficiencia do paradigma. Os problemas que se resisten a ser solucionados son considerados como anomalías, máis que como falsaciones dun paradigma. Kuhn recoñece que todos os paradigmas conterán algunhas anomalías e rexeita todas as correntes do falsacionismo.

Un científico normal non debe criticar o paradigma no que traballa. Só dese xeito é capaz de concentrar os seus esforzos. Un aspirante a científico ponse ao corrente dos métodos e as técnicas e as normas do paradigma resolvendo problemas normais, efectuando experimentos normais, e, finalmente facendo algunha investigación baixo a supervisión de alguén que xa é un experto dentro do paradigma.

Un científico normal típico será inconsciente da natureza precisa do paradigma no que traballa e incapaz de articularla, pero disto non se pode desprender que un científico non sexa capaz de intentar articular as presuposiciones implícitas na súa paradigma, si xorde a necesidade, é dicir, si o paradigma vese ameazado por un rival.



                                  

O criterio de verosimilitude de Karl Popper

Karl Popper adscribió á postura que se denomina realismo científico, segundo a cal as teorías científicas son auténticas descricións -aínda que nunca perfectas ou completas- da realidade.

Pero o realismo popperiano asumía tamén una das variantes da tese da verosimilitud ou verosimilitud relativa (truthlikeness, verosimilitude).

O creador da noción de corroboración científica mantivo sempre un criterio segundo o cal unha teoría empírica (pertencente ás ciencias naturais ou ás ciencias sociais) que sucede a outra nunha certa especialidade ou disciplina é unha mellor descrición do seu obxecto de estudo, da fracción da realidade de que se ocupa.

Neste sentido, o criterio de verosimilitud relativa de Popper é complementado coa súa idea de que a ciencia tende, achégase ao longo do tempo á verdade como un "ideal regulador" ou meta da ciencia.

Vale dicir, que segundo esta idea as teorías sucesoras están máis preto da teoría verdadeira (a que describe completamente o seu obxecto de estudo e ten todas as súas -infinitas- afirmacións verdadeiras) que as precedentes.

Pero ademais, Popper pretendeu brindar un critero de verosimilitud relativa que puidese servir para comparar teorías a partir do seu contido de verdade e o seu contido de falsedad.

Pero fallou, a pouco de publicado, e simultáneamente, Pavel Tichy e David Miller (discípulo de Popper, actualmente traballando en Chile) brindaron en 1974 unha demostración lóxica de que o criterio de verosimilitud, similitud coa verdade ou proximidade á verdade ofrecido polo filósofo vienés fallaba.

Este criterio está pensado para comparar teorías pasadas, que xa se probou que son falsas (aínda que se espera tamén que as actuais o son), polo que ambas terán certos enunciados, teóricos ou observacionales, que son verdadeiros (contido de verdade da teoría) e certos outros enunciados que son falsos (contido de falsedad da teoría 

Supostamente, Popper propoñía que dada a teoría A e a súa sucesora B, B é máis verosímil que A si:

a) o seu contido de verdade é maior que o de A, en tanto que o seu contido de falsedad é menor ou igual que o de A, ou ben

b) o seu contido de falsedad é menor que o de A, en tanto que o seu contido de verdade é maior ou igual.

A demostración de Miller e Tichy de que o criterio de verosimilitud de Popper falla baséase no feito de que ao aumentar o contido de verdade tamén aumenta o contido de falsedad da teoría.

Moi informal e brevemente devandito, si temos os enunciados falsos A, B e C, e agrégase o verdadeiro D, tamén serán falsos por conjunción lóxica (a conjunción, para ser verdadeira, require que cada unha das cousas que están en conjunción sexa verdadeira) A e D; B e D; C e D; A e B e D, etcétera.

Ao mesmo tempo, David Miller e Pavel Tichy demostraron que si se supón que o contido de enunciados falsos de B é menor que o de A, ou sexa que hai un enunciado X que é falso e pertence á pero non pertence á teoría científica B, hai tamén moitos verdadeiros que pertencen á teoría A pero non pertence á teoría B, polo que é falso que o contido de verdade de B sexa maior ou igual que o da neste caso.

Si X é falso e pertence a A, pero non pertence a B, pola regra deductiva lóxica de disyunción, que establece que dadas dúas afimaciones aseveradas en disyunción ("isto ou aquilo", "imos ao teatro ou ao cine") abonda con que unha delas sexa verdadeira para que o enunciado composto o sexa, polo que dunha oración verdadeira sempre se pode deducir a súa disyunción inclusiva con calquera outra, séguese que a disyunción de X coa verdade V1 será outra verdade que non pode existir na teoría B, o mesmo para "X ou V2", "X ou V3", etcétera.

Popper admitiu imnediatamente o seu erro e desde entón varios filósofos da ciencia encolumnados na vertente do realismo científico seguiron cavilando sobre o tema da verosimilitud, propoñendo algúns deles outros criterios, xa non baseados no contido de verdade e de falsedad das teorías, como é o caso de William Newton-Smith ou Ilkka Niiniluoto, aínda que ningún destes criterios para comparar a verosimilitud das teorías empíricas prosperou de xeito consensuado na filosofía científica actual.

                                                   

Distinción entre expresións en filosofía da ciencia

 Expresións como "términos teóricos","entidades teóricas" e "enunciados teóricos" forman parte do vocabulario da filosofía da ciencia actual -e tamén da clásica-, pero talvez o lector non especialista lle sexa de utilidade diferenciar o significado de cada unha delas.

Sucintamente, os enunciados teóricos son certas oracións descriptivas que forman parte dunha teoría científica, os términos teóricos son palabras, expresións descriptivas que están dentro desas oracións (dentro dos enunciados teóricos), en tanto que as entidades teóricas son aquelas cousas ou características das cousas que se acepta na actualidade que existen, de acordo coas teorías científicas vigentes e que se caracterizan por non ser directamente observables.

De maneira que un enunciado teórico é unha oración científica que contén términos teóricos.

Poñamos un exemplo, recordando que os términos teóricos, precisamente o son, o seu teoricidad radica no feito de que describen algo que existe pero non pode ser observado directamente, en contraste cos términos observacionales.

Todos escoitamos falar do núcleo dun átomo, sabemos, por exemplo, que si se logra partir o núcleo de certos isótopos (variantes dun mesmo átomo, digamos) de Uranio ou Plutonio libérase gran enerxía, como se fixo coas bombas atómicas.

En términos xerais, ninguén diría que o núcleo deses átomos non existe, nin diría que os átomos non existen. Aceptamos que forman parte da realidade, pero da porción da realidade que en filosofía da ciencia defínese como "teórica".

"O átomo de Uranio ten núcleo" é un enunciado teórico, pois os seus términos descriptivos ("átomo" e "Uranio") son términos teóricos. Un enunciado non teórico, ou sexa observacional, sería "a miña camisa é verde", por exemplo.

E que son as entidades teóricas? Trátase simplemente do compoñente extralingüístico descripto ou referido, o núcleo do átomo neste caso. As entidades son aquilo real postulado polas teorías, e as entidades teóricas son aquelas que, asúmese que existen, pero non poden observarse directamente.

De modo que hai tres conceptos diferentes (enunciados teóricos, términos teóricos e entidades teóricas), pero só dous destes corresponden a algo que podamos achar na linguaxe: si falamos de enunciados teóricos referímosnos/referímonos a oracións (que ademais son oracións descriptivas, polo que son verdadeiras ou falsas), si aludimos a términos teóricos referímosnos/referímonos a palabras, vocábulos que están dentro das oracións (dos enunciados teóricos), e si falamos de entidades aludimos a cousas ou características desas cousas descriptas polos términos teóricos.

Nótese que no noso exemplo, "átomo" é un término, e como o citamos desde o noso metalenguaje (con esta oración referímosnos/referímonos a outra oración e non a unha cousa real) está escrito entre comillas, en tanto que o átomo (sen comillas) é a cousa da que falamos, a entidade teórica que forma parte doutro dominio: o da realidade.

                                   
                                 
                               

Coñecendo a Johannes Kepler

(Würtemburg, actual Alemania, 1571-Ratisbona, ide., 1630) Astrónomo, matemático e físico alemán. Fillo dun mercenario -que serviu por diñeiro nas huestes do duque de Alba e desapareceu no exilio en 1589- e dunha nai sospeitosa de practicar a brujería, Johannes Kepler superou as secuelas dunha infancia desgraciada e sórdida mercé á súa tenacidade e intelixencia.

Tras estudar nos seminarios de Adelberg e Maulbronn, Kepler ingresou na Universidade de Tubinga (1588), onde cursó os estudos de teoloxía e foi tamén discípulo do copernicano Michael Mästlin. En 1594, con todo, interrompeu a súa carreira teolóxica ao aceptar unha praza como profesor de matemáticas no seminario protestante de Graz.

Catro anos máis tarde, uns meses logo de contraer un matrimonio de conveniencia, o edicto do archiduque Fernando contra os mestres protestantes obrigoulle a abandonar Austria e en 1600 trasladouse a Praga invitado por Tycho Brahe. Cando este morreu repentinamente ao ano seguinte, Kepler substituír como matemático imperial de Rodolfo II, co encargo de acabar as táboas astronómicas iniciadas por Brahe e en calidade de conselleiro astrológico, función á que recorreu con frecuencia para gañarse a vida.

En 1611 faleceron a súa esposa e un dos seus tres fillos; pouco tempo despois, tralo óbito do emperador e a subida ao trono do seu irmán Matías, foi nomeado profesor de matemáticas en Linz. Alí residiu Kepler ata que, en 1626, as dificultades económicas e o clima de inestabilidade orixinado pola guerra dos Trinta Anos levárono a Ulm, onde supervisou a impresión das Táboas rudolfinas, iniciadas por Brahe e completadas en 1624 por el mesmo utilizando as leis relativas aos movementos planetarios que aquel estableceu.

En 1628 pasou ao servizo de A. von Wallenstein, en Sagan (Silesia), quen lle prometeu, en balde, resarcirlle da débeda contraída con el pola Coroa ao longo dos anos. Un mes antes de morrer, vítima da febre, Kepler abandonara Silesia en busca dun novo emprego.

A primeira etapa na obra de Kepler, desenvolvida durante os seus anos en Graz, centrouse nos problemas relacionados coas órbitas planetarias, así como nas velocidades variables con que os planetas percórrenas, para o que partiu da concepción pitagórica segundo a cal o mundo réxese en base a unha harmonía preestablecida. Tras intentar unha solución aritmética da cuestión, creu atopar unha resposta geométrica relacionando os intervalos entre as órbitas dos seis planetas entón coñecidos cos cinco sólidos regulares. Xulgou resolver así un «misterio cosmográfico» que expuxo na súa primeira obra, Mysterium cosmographicum (O misterio cosmográfico, 1596), da que enviou un exemplar a Brahe e outro a Galileo, co cal mantivo unha esporádica relación epistolar e a quen se uniu na defensa da causa copernicana.

Durante o tempo que permaneceu en Praga, Kepler realizou un notable labor no campo da óptica: enunciou unha primeira aproximación satisfactoria da lei da refracción, distinguiu por vez primeira claramente entre os problemas físicos da visión e os seus aspectos fisiológicos, e analizou o aspecto geométrico de diversos sistemas ópticos.

Pero o traballo máis importante de Kepler foi a revisión dos esquemas cosmológicos coñecidos a partir da gran cantidade de observacións acumuladas por Brahe (en especial, as relativas a Marte), labor que desembocou na publicación, en 1609, da Astronomia nova (Nova astronomía), a obra que contiña as dúas primeiras leis chamadas de Kepler, relativas á elipticidad das órbitas e á igualdade das áreas varridas, en tempos iguais, polos radios vectores que unen os planetas co Sol.

Culminou a súa obra durante a súa estancia en Linz, onde enunciou a terceira das súas leis, que relaciona numéricamente os períodos de revolución dos planetas coas súas distancias medias ao Sol; publicouna en 1619 en Harmonices mundi (Sobre a harmonía do mundo), como unha máis das harmonías da natureza, cuxo secreto creu conseguir desvelar mercé a unha peculiar síntese entre a astronomía, a música e a geometría.

Descubrimentos de Galileo

Creou a balanza hidrostática.

Desmentiu a teoría geocentrica(a terra como centro do universo).
Desenvolveu un novo telescopio.
Descubrio a isocronismo(uniformidade) das oscilaciones do pendulo.
Revelou as lúas de jupiter.
Descubriu as fases de Venus.
Inventou o térmometro de gas.