jueves, 28 de abril de 2016

Naomi Oreskes: ¿Por qué debemos confiar nos científicos?


Moitos dos grandes problemas no mundo necesita que lle preguntemos aos científicos, pero, por que temos que crer no que din? A historiadora da ciencia, Naomi Oreskes, pensa en profundidade achega da nosa relación con esta crenza e mostra tres problemas con actitudes comúns sobre a investigación científica razoando o porqué deberiamos confiar na ciencia.




 (Este video esta en inglés, active subtítulos en el video si es necesario)

jueves, 21 de abril de 2016

Que diferenzas hai entre a filosofía ea ciencia?

A filosofía poderiamos definila, como:

"O feito de facerse preguntas sobre a forma correcta de pensar achega de asuntos que son importantes para nós".

Obviamente, cada persoa considera diferentes cousas como importantes, así que cada un fariamos filosofía de distintas cousas. Pero o que importa aquí é o feito de que o centro da filosofía son as preguntas, e a forma de pensar. É isto exclusivo seu? En certa medida si, en certa medida non.

Vou usar unha definición propia para ciencia, baseándome na anterior de filosofía, para destacar as cousas comúns e distintas que poden existir:

"Ciencia sería o feito de buscar respostas ás preguntas que son importantes para nós usando o método científico".

Así, unha vez máis, distintas persoas usan distintas ciencias debido a que consideran diferentes cousas importantes. Pero, nesta definición propia, hai salientado varias diferenzas nas que me vou a parar.

Primeiro, o foco da filosofía é a pregunta, o coñecemento sobre as mesmas, porque a forma que se use para pensar esa pregunta depende da pregunta mesma. Aínda que se elaboren respostas complexas para esa pregunta, moitos filósofos posteriores volverán á pregunta mesma, e empezarán desde ela, porque o que importa é a forma de pensar sobre a mesma. Hai que buscar preguntas importantes e válidas, e logo pensar sobre elas: pensar sobre o pensamento (epistemoloxía), pensar sobre a sociedade (filosofía social), etc.


En ciencia, ao contrario, o foco está posto na resposta. Considérase que todas as preguntas son válidas e igualmente importantes porque demostran distintos aspectos da realidade (aínda que, obviamente, unhas sexan máis interesantes que outras, ou máis amplas). Así, o importante é demostrar as respostas a esas preguntas, o cal faise non demostrando que algo é correcto (cousa case imposible en muchísimas ciencias), senón demostrando que as alternativas son falsas, e, xa que logo, que a nosa resposta proposta é, de momento, correcta. Así, xorden infinitud de ciencias, en base ao tipo de preguntas cuxa resposta buscar: sobre o mundo que nos rodea (física), sobre o funcionamento das estrelas (astronomía), sobre o funcionamento da sociedade (sociología), etc.


O segundo punto a destacar de diferenza é o método. A filosofía baséase no proceso de pensar do individuo, que busca respostas que lle sexan válidas á pregunta usando un pensamento crítico, que analiza os erros no pensamento, as contradicións, as cousas que faltan, etc. É un proceso de construción dunha visión do mundo e do que un se pregunta que se basea na continua posta en dúbida do que un sabe ou cre que sabe respecto diso desa pregunta, para ir buscando a forma mellor de encarala, analizala, e si é posible entendela.

A ciencia, pola súa banda, non se preocupa polo método: si fas ciencia, é porque usas o método cientifico, así de sinxelo. Leste ten unha serie de regras que hai que seguir o mellor posible, independientemente da ciencia á que llo aplique, que buscan obter resultados que se poidan probar independientemente de quen efectúe as análises ou experimentos. O método científico axústase a cada disciplina científica, buscando a mellor forma de obter os datos que necesita para emitir teorías, e con elas construír paradigmas. Por iso, cada científico non parte da súa pregunta, senón de todo o coñecemento acumulado e probado por distintos científicos que xa estudaron o tema con anterioridad.

E aquí atopamos o terceiro punto, a falsabilidad. Osea, a necesidade de que os estudos sexan falsables, osea, que se poidan poñer a proba de maneira que todo o mundo poida comprobar que os resultados son correctos. A filosofía non é falsable, porque os resultados dependen da forma de pensar dun filósofo ou outro. Así, non se basea na falsabilidad, senón na capacidade de convencer, de argumentar, de construír unha forma de entender as preguntas e o que as rodea. De aprender do que outros poidan dicir sobre ela pero integrando as súas visións dentro da propia de modo que sexan coherentes, lóxicas, etc. e rexeitando o que vemos críticamente como erróneo, inexacto, ou non axustado á pregunta.

A ciencia, pola contra, baséase na falsabilidad. Como toda investigación debe ser falsable, asúmese que o que un científico dixo con anterioridad é correcto si seguiu os procedementos adecuados. Xa que logo, o seu coñecemento debe engadirse ao do colectivo inmediatamente, e axustar os paradigmas e teorías como corresponda. Pero, e este pero é importante, é igualmente importante volver analizar as súas achegas, repetir os experimentos, analizar o que aportou, porque eventualmente toda teoría ten grietas e novas teorías deben substituír as antigas ao demostrar que o seu coñecemento era inexacto e que hai formas máis adecuadas de explicar os fenómenos.

Por isto, en filosofía os distintos autores non necesariamente anulan aos anteriores. Ao contrario, aportan distintas visións sobre unha pregunta, visións que cada autor posterior pode considerar máis interesantes, adecuadas e axustadas, ou menos. É o labor de cada filósofo ver que colle de Aristóteles, que colle de Kant ou de Nietzsche, e con iso construír a súa propia visión.


Ao contrario, en ciencia as novas teorías sobreescriben as anteriores ao demostralas incompletas, erróneas, ou que deixan fenómenos sen explicar. Newton propuxo unha explicación da dinámica que logo Einstein corrixiu ao formular a teoría da relatividad, que demostraba que a teoría de Newton só era correcta cando a relatividad era 0. Por suposto, en ciencia hai ocasións en que nunha mesma disciplina hai distintas visións, teorías e paradigmas competindo ao mesmo tempo, en sociología é fácil ver a oposición entre os estructuralistas/funcionalistas, a teoría crítica, e a teoría do individuo (por poñerlles un nome ás tres correntes), pero dentro delas mesmas, cada nova versión vai sobre escribindo as anteriores: Durkheim foi sobreescrito por Parsons, por exemplo.

Finalmente, a última gran distinción atópase no papel do filósofo e do científico. A filosofía é subxetiva, é a construción dunha persoa, que busca unha boa forma de pensar sobre unha pregunta. A súa construción pode non ser válida ou convencer a outros, pero non hai forma de demostrar que unha é mellor que outra, e xa que logo ambas son válidas. Esta percepción subjetiva non devalúa o resultado da filosofía, senón que é unha característica intrínseca do seu proceso de funcionamento, do avance baseado no pensar sobre as cuestións que lle interesan a un.

Ao contrario, a ciencia busca ser obxectiva, que a opinión do científico non conte, e que científicos con distintas opinións poidan obter o mesmo resultado nun mesmo experimento. A ciencia pretende ser, así, externa ao científico, en lugar do resultado do seu labor interno. É obvio que, nalgunhas ciencias, isto é máis fácil que noutras, onde o factor subjetivo é máis forte, pero aínda así o científico sempre deberá esforzarse por ser o máis obxectivo posible.

Con todo isto non quero afirmar que unha sexa superior á outra. Obviamente, a ninguén sorprenderá que eu sexa máis afín á ciencia, pero iso non devalúa a filosofía. Simplemente, son dúas miradas moi distintas, sobre unha mesma cousa, dúas miradas que funcionan de modo diferente e perseguen desiguais resultados.

Reflexión persoal de Costan Sequeiros




Matou a ciencia á filosofía?


Non tan morta

Por Javier Sampedro


Eu, señor, son un científico raro. Sei que meterse cos filósofos é unha das afeccións favoritas dos científicos. Francis Crick, codescubridor da dobre hélice do ADN, aseguraba con característica mala uva que o único filósofo da historia que había ter éxito era Albert Einstein. O genetista e premio Nobel Xaques Monod dedicou un libro enteiro, O azar e a necesidade,a rirse dos filósofos marxistas, e o cosmólogo Stephen Hawking declarou con gran aparello eléctrico que a filosofía morreu, o que deixou de pedra aos filósofos e seguramente aos mortos. Pero fíxense en que todos eses dardos venenosos non son expresións científicas, senón filosóficas, e que xa que logo se autorrefutan como unha paradoja de Epiménides (xa lles dixen que eu era un científico raro).

Que quere dicir Hawking con iso de que a filosofía morreu? Quere dicir que as cuestións fundamentais sobre a natureza do universo non poden responderse sen os datos masivos que emergen dos aceleradores de partículas e os telescopios xigantes. Quere dicir que a pregunta ¿por que estamos aquí? queda fóra do alcance do pensamento puro. Quere dicir que o progreso do coñecemento é escravo dos datos, que a súa única servidume é a realidade, que cando unha teoría falla a culpa é do pensador, nunca da natureza. Un físico teórico sabe mellor que ninguén que, pese a que a ciencia é só unha, hai dúas formas de facela: xeneralizando a partir dos datos e pedindo datos a partir das ecuaciones. Einstein traballou da segunda forma, pensando de arriba abaixo. Pero ese motor filosófico tamén lle conduciu aos seus grandes erros, como a negación das aplastantes evidencias da física cuántica co argumento de que "Deus non xoga os dados". Como lle respondeu Niels Böhr: "Non digas a Deus o que debe facer".

A ciencia non matará á filosofía: só á mala filosofía.


Por Adela Cortina

A filosofía é un saber que se ocupou secularmente de cuestións radicais, cuxas respostas atopar situadas máis aló do ámbito da experimentación científica. O sentido da vida e da morte, a estrutura da realidade, por que falamos de igualdade entre os seres humanos cando biológicamente somos diferentes, que razóns existen para defender dereitos humanos, como é posible a liberdade, en que consiste unha vida feliz, si é un deber moral respectar a outros aínda que diso non se siga ningunha ganancia individual ou grupal, que é o xusto e non só o conveniente. Os seus instrumentos son a reflexión e o diálogo ben argumentado, que abre o camiño cara a ese uso público da razón na vida política, sen o que non hai cidadanía plena nin auténtica democracia. O exercicio da crítica fronte ao fundamentalismo e ao dogmatismo é o seu aliado.

Nas súas épocas de maior esplendor a filosofía traballou de xeito conxunto coas ciencias máis relevantes, e foi a fecundación mutua de filosofía e ciencias a que logrou un mellor saber. Porque a filosofía que ignora os avances científicos pérdese en especulacións baleiras; as ciencias que ignoran o marco filosófico perden sentido e fundamento.

Hoxe en día son especialmente as éticas aplicadas á política, a economía, o desenvolvemento, a vida ameazada e tantos outros ámbitos as que mostraron que o imperialismo dun só saber, sexa o que for, é estéril, que a cooperación segue sendo a opción máis fecunda. Haberá que manter, pois, o ensino da ética e da filosofía na ISO e no bachillerato, non vaia a ser que, ao final, científicos como Hawking ou Dawkins acaben dándolle a razón á LOMCE.

Artigo publicado por Javier Sampedro e Adela Cortina en: www.elpais.com









jueves, 18 de febrero de 2016

A Filosofía da Ciencia como Inspiración da Teoría Antropológica

Como Ernst Mach, George Orwell, ou os positivistas lóxicos, Horton pensa que a ciencia caracterízase polos seus métodos e non polos seus contidos. Aínda que a ciencia sexa unha institución que ofrece certos produtos, entre eles as teorías, que son socialmente valiosos porque interveñen na obtención de adiantos tecnolóxicos, o realmente esencial da ciencia é o seu método crítico e experimental.
Cando estuda o pensamento tradicional africano, polo tanto, busca as semellanzas e as diferenzas coa ciencia, non nos contidos senón nos aspectos metodológicos. O cal lévalle a buscar un marco conceptual fose da antropología, e atópao na filosofía da ciencia.
O papel principal das cosmologías africanas é, segundo Horton, o mesmo que o da ciencia: explicar. E explicar consiste en atopar unidade, simplicidad, orde e regularidad baixo a diversidad, complejidad, desorde e anomalías aparentes dos fenómenos. A objeción evidente de que tales cosmologías conteñen multitude de entidades persoais caprichosas respóndea sinalando que esas multitudes adoitan agruparse en moi poucas clases e que, lonxe de ser caprichosos, os deuses, heroes, antepasados, etc., teñen funcións específicas que cumpren de xeito máis ou menos predecible.

Unha vez que a esas entidades recoñéceselles o seu papel explicativo, pódense disipar algunhas das perplejidades que viña intentar solucionar a lei de participación de Lévy-Bruhl, que recordemos que viña dicir que nas representacións colectivas da mentalidad primitiva, os obxectos, os seres, ou os fenómenos poden ser, dun xeito incomprensible para nós, á vez eles mesmos e outra cousa que eles mesmos. No home moderno, a participación non ten un papel tan decisivo como no home primitivo, porque o home moderno distingue máis adecuadamente os planos de referencia a través dos cales móvese edificando así o seu mundo propio, que é primeiro pensado, definido e calculado, para posteriormente ser proxectado e plasmado na realidade.

Como é posible que algo sexa á vez un espírito e un obxecto natural? Horton considera o papel das entidades teóricas nas explicacións científicas e atopa que, respecto delas pódese suscitar, como de feito suscitouse, a mesma perplejidad: Como é posible que unha mesa sexa á vez un conglomerado de inobservables? Algúns filósofos empiristas pronunciáronse pola realidade dos observables, asignando o papel de ficcións útiles ou de convenciones ou de meros compendios ás entidades teóricas, mentres que outros sostiveron a realidade das entidades teóricas, ou das calidades primarias, e declararon aparente o mundo do que empíricamente aparece. Horton, acode á que na súa época considera a resolución máis actual do problema: as regras de correspondencia entre términos teóricos e observacionales ideadas polo positivismo lóxico.

Recordemos que os positivistas lóxicos, ou empiristas, queren basear a produción do coñecemento en observación. A investigación científica sempre ten que comezar coa observación parcial ou experiencia persoal. A observación en xeral, así como os propios obxectivos e experimentos de devandita observación, han de ser seleccionados en base a eleccións subjetivas, é dicir, interveñen xuízos de valor. Unha vez establecida a base da observación han de ser rexistradas e descritas sistemáticamente en forma cualitativa e cuantitativa, en base a esquemas de clasificación, representacións gráficas e algebraicas para que, a través de métodos xeneralizados primordialmente inductivos, chegar a generalizaciones adecuadas. A continuación, poderíanse realizar as análises e as deducións pertinentes. Unha vez finalizada esta fase, pasaríase á interpretación e construción do modelo, onde se establece a total coordinación entre os factores teóricos e experimentais mediante regras de correspondencia ou o establecemento de hipótese. Os empiristas basean xa que logo a súa doutrina sobre a estrutura lóxica do coñecemento científico.

domingo, 14 de febrero de 2016

¿Por que son tan importantes a ciencia e a filosofía?

A resposta simple é: Porque ensinan a pensar. Pero non me refiro á ciencia e a filosofía académicas. Non fai falta coñecer a Kant ou saber que fixeron Watson e Crick. Nin sequera é necesario estar ao día, aínda que sexa someramente, do recente descubrimento das ondas gravitacionales. Iso é información, e información é algo que sobreabunda neste mundo. O que non é tan habitual é a reflexión, o san costume de cuestionarse as cousas, de preguntarse si algo pode ser ou non certo ou, simplemente, correcto.

Alguén dixo algunha vez que o sentido común é o menos común dos sentidos. Sentido común é o único que se necesita, e a forma de adquirilo non cambiou nos últimos milenios: pensando correctamente. Platón falaba do perigo das opinións, eses okupas da mente que, sen saber, fannos crer que xa sabemos. Con todo diferenciaba as opinións das rectas opinións. Unha recta opinión é o froito dunha análise, dunha observación libre de prejuicios e dun sincero desexo por coñecer a verdade (aínda que vaia contra as nosas crenzas), só así se podía conquistar esa recta opinión, que sen chegar a ser sabedoría (posesión da verdade), está lonxe xa de ser perigosa ignorancia.

Ciencia e filosofía camiñaron da man desde o principio dos tempos. Na antigüidade clásica non había ningún filósofo que non fixese ciencia, nin ningún científico que non fixese filosofía. Porque mentres a ciencia indaga no como, a filosofía quere coñecer o por que último das cousas. Si a filosofía é o amor ao coñecemento, desexo de saber e necesidade vital de indagar nas razóns máis profundas das cousas, a ciencia é a forma na que buscamos aproximarnos a esa verdade. A ciencia ofrece un método sistemático para chegar conclusións veraces. O método científico experimenta, observa, analiza, mide, reflexiona e conclúe, e aínda así debe, por san exercicio, deixar aberta unha porta á aparición de novos coñecementos que completen os xa adquiridos.

Para facer ciencia e filosofía non fai falta ir á Universidade, nin facer un master ou contratar un mentor. Mentres teñamos cabeza podemos pensar por nós mesmos. Quizá só necesitemos querer facelo, fuxir da cómoda e cálida posición de aceptar os pensamentos precocinados. Ningún estamos libres diso. Pensar é patrimonio do ser humano, e ése filósofo desde o mesmo momento en que nos cuestionamos as cousas e preguntámosnos/preguntámonos por que?; e faise ciencia cada vez que observamos o que ocorre na vida que nos rodea e na nosa propia, aínda que non levemos unha bata branca nin manexemos matraces. Hai que experimentar para tomar experiencia, para saber máis e mellor, especialmente todo iso que non vén xamais nos libros nin nos manuais de autoayuda.

Ciencia e filosofía son importantes porque son a raíz mesma da vida. Poida que soe poético, pero é así. Ciencia e filosofía son a única vacuna que temos para non caer no fanatismo ou o dogmatismo, esa praga dos nosos tempos que non fai distincións entre ricos e pobres, homes e mulleres, nacionais e estranxeiros, brancos ou negros e que infecta sistemáticamente aos que se descoidan.

jueves, 28 de enero de 2016

NOTICIA DE HOXE NO XORNAL "EL MUNDO"


GALILEO, SANTO E CASE MÁRTIR DA CIENCIA

Se algo sabemos grazas a Galileo é que a ciencia avanzou, a miúdo malia atopar a enorme oposición do poder.


Fai agora catro séculos, Galileo Galilei levaba xa uns anos loitando contra a cerrazón vaticana a entender que os descubrimentos do anteojo astronómico, a nova ciencia que xurdía da interrogación da natureza e da procura das causas e os procesos eran parte do propio plan de Deus. Na carta que lle escribe a Cristina de Lorena, gran duquesa de Toscana en 1615 intenta, precisamente, desmontar a tese de San Agustín de que a Natureza non contradi as Escrituras, nin podería facelo. E que, polo tanto, quen afirman o contrario ao que aparece nos textos sagrados están ao lado do demo. Con Tertuliano, o sabio pisano cre que hai que ler a verdade dos feitos naturais, que son a expresión do deseño de Deus. E é nesta carta onde conclúe: "Repetirei aquí o que oín a un eclesiástico que se atopa nun grado moi elevado da xerarquía, a saber, que a intención do Espírito Santo é ensinarnos como se vai ao ceo, e non como vai o ceo." Esa confrontación teolóxica e filosófica é a base do debate que levará a Galileo a enfrontarse ao tribunal da Inquisición desde as primeiras investigacións promovidas a instancias do cardeal Bellarmino en 1611 ata que en 1633 prodúcese a condena e obrígaselle a comparecer, de xeonllos e no medio da igrexa de Sopra Minerva en Roma, para ler a súa abjuración, e proceder logo ao retiro coa absoluta prohibición de publicar nada. Si temos a Galileo como un dos pais da ciencia, polas súas investigacións e a súa divulgación científica (na que tamén foi pionero, utilizando a lingua romance para achegar os novos coñecementos á xente e desterrando o latín que mantiña o corralito académico e culto), habemos de tomar case ao científico como un dos seus santos máis excelsos, sen dúbida pola paciencia de soportar durante dous decenios a vexación a que lle someteu un sistema político e económico, a Igrexa Católica, que vía que as teses galileanas eran revolucionarias ao esixir necesariamente un replanteamiento da teoloxía como razón de Estado.


E case martir, algo do que non se librou ás portas do século XVII Giordano Bruno.O filósofo e historiador Antonio Beltrán no seu necesario texto Talento e poder: historia das relacións entre Galileo e a igrexa católica (Laetoli, 2007) establece unha documentada tese: Galileo non se aparta de Deus senón que, para el, a explicación copernicana do movemento dos planetas, así como as explicacións da mecánica e as outras ciencias, e que as súas reflexións filosóficas e teolóxicas respecto diso do alcance do que está descubrindo son sen dúbida moito máis acertadas e serias e acordes á filosofía cristiá que a oposición vaticana. Simplemente vese atacado polo fundamentalismo ignorante e retrógrado. Só os jesuítas poderían haberlle axudado, pero co silencio imposto pola obediencia cega ignaciana prefiren calar e mirar para outro lado, e intentar crear unha ciencia cristiá sen molestar tanto.Con todo, o Galileo de Brecht vén doutras fontes, sobre todo porque nas redaccións sucesivas da obra o propio dramaturgo vese sometido á persecución e á confrontación do horror da guerra atómica, que o propio pai científico da bomba, Robert Oppenheimer, resume coa cita do Bhagavad-Gita: "Agora son Shiva, o destructor de mundos". Por iso o tormento do científico é agora a confrontación de que o saber e o poder han necesariamente de enfrontarse. Que a cerrazón a que o coñecemento obríguenos a cambiar os dogmas establecidos é a orixe do conflito persoal e colectivo. Galileo, á luz de Brecht, é ese santo verdadeiro, tan humano que non pode senón ser no fondo divino. Pero hai moitos máis Galileos. A propia Igrexa intentou construír un, especialmente cando en 1992 o papa Juan Pablo II rehabilítao, 359 anos logo da abjuración. Nesta nova visión, Galileo é reo de ser adiantado ao seu tempo. O Vaticano non pode senón impedir o cisma, non saben nin poden chegar a entender que a ciencia non é a súa inimiga. E por iso cálanlle. E por iso acaban recoñecendo o erro. Pero esta ficción non podería ser contada nin polos historiadores nin polos dramaturgos, seica por Disney, edulcorada versión irreal en tons pastel dunha loita a matar. Porque si algo sabemos, grazas a Galileo, é que a ciencia non avanzou simplemente por ser motor de progreso, senón a miúdo malia atopar a enorme oposición do poder, da súa tendencia á inmobilidade, á conservación. Quen asistan agora á función no Centro Dramático Nacional poderán descubrir a un personaxe que case é un santo, pero dos de verdade, dos que poden inspirarnos a ser mellores e a cambiar o mundo. Pero que sobre todo era unha persoa coas súas dúbidas, sorprendida dunha natureza que se expresaba cando sabías acertar coas preguntas, cando podías puír a lente e conseguir que a luz mostráseche o que nunca un ollo antes vira: montañas nos biosbardos, manchas no Sol, fases en Venus, estrelas alí onde a noite era escura. O Universo, que grazas a Galileo comezamos a escudriñar cada noite.